Rond België 2021: Ondergrondse kunst in grotten Zonneberg/Maastricht

(Dit verslag is niet volledig en bevat waarschijnlijk onnauwkeurigheden omdat de gids te snel ging.)

10 okt, Maastricht: Bezoek aan Zonneberg 'grotten' en museum onder de Sint-Pietersberg in Nederlands-Belgisch grensgebied.

Een viertal kilometer buiten Maastricht ligt het natuurgebied Sint-Pietersberg. Ik had er zaterdag vanuit het Belgische grensdorpje Kanne een hele tijd naast gefietst, maar ik had geen idee dat zich in de schoot van die langwerpige heuvel een onnoemelijk uitgestrekt gangenstelsel bevindt waarvan de aanleg al in de 13de eeuw aanving.

Eigenlijk is het geen grottenstelsel, want de gangen zijn uitgegraven door mensenhanden. Het 'blokbreken' begon in de 13de eeuw. Maastricht had eind 12de eeuw stadsrechten gekregen en er moest een stadsomwalling gebouwd worden. Men besliste de benodigde steenblokken uit de Sint-Pietersheuvel te houwen. Dit was het begin van dit indrukwekkende gangenstelsel.

125 miljoen geleden lag deze mergelheuvel op de zeebodem, waardoor er zich veel kalkafzetting van schelpdiertjes voordeed. Dit resulteerde in mergel met een hoog kalksteengehalte, ideaal om hoogwaardige cement van te maken. Sinds de Middeleeuwen werd die mergel geëxploiteerd door vier eigenaars die elk een sectie van de Sint-Pietersberg bezaten. In totaal werden er tussen de 13de en 20ste eeuw 220.00 gangen uitgehouwen die samen 230 km lang zijn.

Een gedeelte van dit gangenstelsel werd vernietigd doordat ENCI (Eerste Nederlandse Cement Industrie), dat er vanaf 1926 een mergelgroeve van 145 hectare en 60 m diep installeerde. Die ligt nu stil en men kan de 60-meter diepe groeve bezoeken.

Het gangenstelsel dat wij over ongeveer 4 km bewandelden (in het Nederlandse 'Zonneberg' gedeelte) stond vol inscripties waarvan sommige al vanuit de Middeleeuwen dateerden. Er bevinden zich ook veel tekeningen op de wanden er er werd zelfs een heus 'museum' in aangelegd met een kopie op ware grootte (toch ongeveer) van de Nachtwacht van Rembrandt. Verder bevonden er zich in het museum tekeningen van oude en hedendaagse beroemdheden.

Toen er begin 20ste eeuw geen gangen meer konden gekapt worden, ontstond er interesse om het indrukwekkende ondergrondse bouwwerk open te stellen voor het publiek. Een toegangsticket kostte toen 2 gulden. Dat staat nu gelijk met de prijs van een sjieke mantel of hotelovernachting met alles erop en eraan. D.w.z. enkel voor gefortuneerden....

Omdat dit consumptiegewijs een interessant doelpubliek was, begonnen sommige bedrijven in de gangen reclameadvertenties aan te brengen. Zij sponsorden zo de restauratie en het onderhoud van de opengestelde gangen. Dit waren de voorgangers van de huidige billboards in steden en langs wegen.

Tijdens Wereldoorlog II deed het gangenstelsel dienst als schuilkelder met een capaciteit voor in totaal 42.000 mensen. Drieduizend vluchtelingen zijn hier vrijwillig komen wonen omdat ze vreesden dat de Duitsers de bruggen over de Maas zouden opblazen en dat ze dan niet meer zouden kunnen vluchten. Ik zag er pompstations, evacuatieplannen en pijlen naar 'toiletten'. Zoveel mensen die ondergronds hun behoefte moeten doen, dat moet nogal stank veroorzaakt hebben, dacht ik. Niet dus. De toiletten waren heel rudimentair maar efficiënt: mergel is extreem waterdoorlatend, dus de kleine behoefte werd meteen opgezogen door de ondergrond. Voor de grote behoefte werd tegen de muur een diepe sleuf gegraven met schotten en gordijntjes waarin ieder zijn/haar vrachtje kon droppen. Na het kakje geen zakje maar een grote schep zand erover. Wanneer de sleuf vol was, groef men er een nieuwe en verplaatste men de schotten. Er waren immers gangen genoeg.

Voor het geestelijk welzijn van de vluchtelingen waren er drie kapellen van verschillende geloofsovertuigingen. Nabij de Christelijke kapel bevonden zich tekeningen van alle stadia van de Kruisgang.

Er was ook een bakkerij met 3 ovens en schoorstenen, maar die produceerde nooit brood. Ze werden door de meest kwetsbare vluchtelingen gebruikt om zich te verwarmen, want er waren ook bejaarden en zwangere vrouwen bij. Er werden zelfs enkele babies ondergronds op de wereld gezet.

Waarvoor werden de gangen nog gebruikt?

  • In 1769 werd er een gereformeerde synode gehouden van de zgn. 'bliksemkinderen' (scheldnaam)
  • Om te smokkelen: tabak vanuit België naar Nederland en melk, boter en kaas vanuit Nederland naar België.
  • Tijdens de oorlog werden Nederlandse Joden ondergronds tot in België geleid, van waar ze verder naar Frankrijk konden vluchten. Tijdens donkere nachten werden ze op Nederlands grondgebied door een verticale schacht via een touwladder naar beneden gelaten, waar een gids hen opwachtte. Ze verlieten de grot langs een klein smokkelgat aan de Belgische kant.
  • Tijdens de oorlog werden in het noordelijk gedeelte grote werken uit het Rijksmuseum, Kroller-Muller en andere musea veilig in de ondergrondse gangen opgeborgen. Ook de echte Nachtwacht van Rembrandt werd erheen gebracht.
  • Museumfunctie: het oorspronkelijke museum lag vlak tegen het concessiegebied van ENCI. De veiligheidsperimeter was te klein en er onstonden gaten in de muur van het museum, waardoor mensen het van buitenaf het museum konden betreden. Weer en wind kregen zo ook toegang. Het museum geraakte erg beschadigd en begin 1990 werd het hersteld met een grotere perimeter. De tekening van de Nachtwacht werd pas erg recent gerestaureerd.
  •  Er staat een beeld van een (prehististorische) schildpad.
  •  Een beeld van een 'Mosasaurus'. Dat was een prehistorische dino van 13 à 16 meter lang. Hij had geen poten maar vinnen. In 1767 werd het eerste skelet in het mergel gevonden. Op een hard bot klonk de zaag anders dan in zachte mergel, en zo vonden de blokbrekers een bot van 1,5 m lang en tanden van 10 cm groot. Een fossielenverzamelaar, ene Dr Hofman, ontfermde zich over deze vondsten, die dateerden van vele miljoenen jaren geleden. Het was toen de periode van de Franse Revolutie en deze vondsten druisten in tegen het scheppingsverhaal in de Bijbel. De Anti-Katholieke revolutionairen maakten er dus dankbaar gebruik van in hun discours tegen de kerk, en het eerste skelet werd naar Frankrijk overgebracht, waar het nu nog steeds in het Natuurhistorisch Museum staat. In totaal werden er vier skeletten in de buik van de Sint-Pietersberg gevonden. En hoe kwam dit beestje aan zijn naam? Mosa komst van Maas en saurus werd gebruikt wegens zijn gelijkenis met een dino.
  • Iedere winter komen hier 3.500 vleermuizen overwinteren. Misschien gevleugelde nakomelingetjes van de Mosasaurussen?

Dit ondergrondse bouwsel is een gegidst bezoek meer dan waard. Bij de meeste foto's van de kunstwerken in het Flickr album staat een korte uitleg.

Alle foto's in één oogopslag

-----

Lees je mijn verhalen graag? Ik steek daar veel tijd in. Maak me dan even gelukkig en overweeg een bijdrage voor een

nieuwe brailleleesregel (6.200€) voor een slechtziende gedupeerde van de watersnood. Dit kan op rek. nr IBAN: BE11 0000 0000 4848 - BIC: BPOTBEB1 van Brailleliga, of via hun steunpagina https://www.braille.be/nl/steun-ons

Hartelijk dank.

#cultuur Maastricht, Netherlands #sparenvoorbrailleleesregel #solidariteitwatersnood #reachoutforbrailleliga #reachoutforacause #fietstochtrondbelgie #fietsen #cyclingaroundbelgium